Приложения.
Приложение №1.
Общетюркская базисная лексика.
1. я:
чув.- e-bĕ,
якут.- min,
хак. - min, шор. - men, тоф. - men, тув. - men, алт. - men,
кирг. - men, каз. - min, каракалп. - men, ногай. - men,
уйг. - men, узб.- men,
кум. - men, балк. - men, крым.тат. - men, караим.- men,
башк. - min, татар. - min,
орх.- енис. - ben, др.тюрк. М.Кашг. - men,
туркм.- men, азерб.- mən, тур.- ben, гаг.- ben;
2. мы:
чув.- e-bĕr,
якут.- bihigi,
хак.- pes, шор.- pis, тоф.- bis,тув.- bis, алт. - mis,
кирг.- miz, каз.- biz, каракалп.- biz, ногай.- biz,
уйг.- biz, узб.- biz,
кум.- biz, балк.- miz, крым.тат.- biz, караим.- biz,
башк.- beđ , татар.- bez,
орх.- енис. - biz, др.тюрк. М.Кашг.- biz,
туркм.- biiz, азерб.- biz, тур.- biz, гаг.- biz;
3. ты:
чув.- еsĕ,
якут.- en,
хак.- sin, шор.- sen, тоф.- sen , тув. - sen, алт. - sen,
кирг.- sen, каз.- sen, каракалп.- sen, ногай.- sen,
уйг.- sən, узб.- sen,
кум.- sen, балк.- sen, крым.тат.- sen, караим.- sen,
башк.- hin , татар.- sin,
орх.- енис. - sen, др.тюрк. М.Кашг. - sen,
туркм.- sen, азерб.- sən, тур.- sen, гаг.- sən;
4. вы:
чув.- esir,
якут.- ehiqi,
хак. - sirer, шор. - siler, тоф. - kir -, тув. - siler, алт. - sler,
кирг. - siz, каз. - siz, каракалп. - siz, ногай. - siz,
уйг. - siz, узб.- siz,
кум. - siz, балк. - siz, крым.тат. - siz, караим. - siz,
башк. - hez, татар. - sez,
орх.- енис. - siz, др.тюрк. М.Кашг. - siz,
туркм. - siz, азерб. - siz, тур. - siz, гаг.- siz;
5. он:
чув.- văl,
якут.- ol,
хак. - ol, шор. - ol, тоф. - ol, тув. - ol, алт. - ol,
кирг. - al, каз. - ol, каракалп. - ol, ногай. - ol,
уйг. - u, узб. - u,
кум. - ol, балк. - ol, крым.тат. - o, караим. - o,
башк. - ul, татар. - ul,
орх.- енис. - ol, др.тюрк. М.Кашг. - ol,
туркм.- ol, азерб.- o, тур. - o, гаг.- o;
6. этот:
чув.- ku,
якут.- bu,
хак. - pu, шор. - po, тоф. - bo, тув. - bo, алт. - bu,
кирг.- bu, каз. - bu, каракалп.- bu, ногай. - bu,
уйг.- bu, узб. - bu,
кум. - bu, балк.- bu, крым.тат. - bu, караим. - bu,
башк. - bu, татар. - bu,
орх.- енис. - bu, др.тюрк. М.Кашг. - bu,
туркм.- bu, азерб.- bu, тур.- bu, гаг.- bu;
7. ктo:
чув.- kam,
якут.- kim,
хак. - kem, шор. - kem, тоф. - kum, тув. - kım, алт. - kim,
кирг.- kim, каз. - kim, каракалп.- kim, ногай. - kim,
уйг.- kim, узб. - kim,
кум. - kim, балк.- kim, крым.тат. - kim, караим. - kim,
башк. - kem, татар. - kem,
орх.- енис.- kim, др.тюрк. М.Кашг. - kim,
туркм.- kim, азерб.- kim, тур.- kim, гаг.- kim;
8. имя:
чув.- yat,
якут.- aat,
хак.- at, шор.- at, тоф.- at, тув.- at, алт.- at,
кирг.- at, каз.- at, каракалп.- at, ногай.- at,
уйг.- at, узб.- at,
кум.- at, балк.- at, крым.тат.- ad, караим.- ad,
башк.- at, татар.- at,
орх.- енис.- at, др.тюрк. М.Кашг. -at,
туркм.- aat, азерб.- ad, тур.- ad, гаг.
9. год:
чув.- šul,
якут.- sıl,
хак.- çıl, шор.- çıl, тоф.- çıl, тув.- çıl, алт.- cıl,
кирг.- cıl, каз.- jıl, каракалп.- jıl, ногай.- yıl,
уйг.- jıl, узб.- jıl,
кум.- yıl, балк.- jıl, крым.тат.- yıl, караим.- yıl,
башк.- jıl, татар.- jıl,
орх.- енис.- yıl, др.тюрк. М.Кашг. -yıl,
туркм.- yıl, азерб.- il, тур.- yıl, гаг.- yıl;
10. один:
чув.- pĕr,
якут.- biir,
хак.- pir, шор.- pir, тоф.- bir, тув.- bir, алт.- bir,
кирг.- bir, каз.- bir, каракалп.- bir, ногай.- bir,
уйг.- bir, узб.- bir,
кум.- bir, балк.- bir, крым.тат.- bir, караим.- bir,
башк.- ber, татар.- ber,
орх.- енис.- bir, др.тюрк. М.Кашг. - bir,
туркм.- bir, азерб.- bir, тур.- bir, гаг.- bir;
11. два:
чув.- ikkĕ,
якут.- ikki,
хак.- eke, шор.- iyqi, тоф.- ihi, тув.- iyi, алт.- eki,
кирг.- eki, каз.- eki, каракалп.- eki, ногай.- eki,
уйг.- ikki, узб.- ikki,
кум.- eki, балк.- eki, крым.тат.- iki, караим.- iki,
башк.- ike, татар.- ike,
орх.- енис.- eki, др.тюрк. М.Кашг. - eki,
туркм.- iki, азерб.- iki, тур.- iki, гаг.- iki;
12. три:
чув.- viššĕ,
якут.- üs,
хак.- üs, шор.- üş, тоф.- üş, тув.- üş, алт.- üç,
кирг.- üç, каз.- üş, каракалп.- üş, ногай.- üş,
уйг.- üç, узб.- üç,
кум.- üç, балк.- üç, крым.тат.- üç, караим.- üç,
башк.- öç, татар.- ös,
орх.- енис.- üç, др.тюрк. М.Кашг. - üç,
туркм.- üç, азерб.- üç, тур.- üç, гаг.- üç;
13. четыре:
чув.- tăvată,
якут.- tüört,
хак.- tört, шор.- tört, тоф.- dört, тув.- dört, алт.- tört,
кирг.- tört, каз.- tört, каракалп.- tört, ногай.- dört,
уйг.- tort, узб.- tört,
кум.- dört, балк.- tört, крым.тат.- dört, караим.- dört,
башк.- dürt, татар.-dürt,
орх.- енис.- tört, др.тюрк. М.Кашг. - tört,
туркм.- tört, азерб.- dört, тур.- tört, гаг.- tört;
14. пять:
чув.- pilek,
якут.- bies,
хак.- pis, шор.- peş, тоф.- beş, тув.- bes, алт.- beş,
кирг.- beş, каз.- bes, каракалп.- beş, ногай.- bes,
уйг.- bəəş, узб.- beş,
кум.- beş, балк.- beş, крым.тат.- beş, караим.- beş,
башк.- biş, татар.- biş,
орх.- енис.- beş, др.тюрк. М.Кашг. - beş,
туркм.- beş, азерб.- beş, тур.- beş, гаг.- beş;
15. шесть:
чув.- ultă,
якут.- alta,
хак.- altı, шор.- altı, тоф.- altı, тув.- aldı, алт.- altı,
кирг.- altı, каз.- altı, каракалп.- altı, ногай.- altı,
уйг.- altə, узб.- altı,
кум.- altı, балк.- altı, крым.тат.- altı, караим.- altı,
башк.- altı, татар.- altı,
орх.- енис.- altı, др.тюрк. М.Кашг. - altı,
туркм.- altı, азерб.- altı, тур.- altı, гаг.- altı;
16. семь:
чув.- šiççĕ,
якут.- sette,
хак.- çitte, шор.- çetti, тоф.- çedı, тув.- çedı, алт.- ceti,
кирг.- ceti, каз.- jeti, каракалп.- jeti, ногай.- yeti,
уйг.- yətti, узб.- yetti,
кум.- yetti, балк.- jeti, крым.тат.- yedi, караим.- yedi,
башк.- yete, татар.- cide,
орх.- енис.- yeti, др.тюрк. М.Кашг. - yeti,
туркм.- yedi, азерб.- yeddi, тур.- yedi, гаг.- yedi;
17. восемь:
чув.- sakkăr,
якут.- ağıs,
хак.- siqis, шор.- seqis, тоф.- sehes, тув.- ses, алт.- seqis,
кирг.- seqiz, каз.- seqiz, каракалп.- seqiz, ногай.- seqiz,
уйг.- səkkiz, узб.- sakkiz,
кум.- seqiz, балк.- seqiz, крым.тат.- sekiz, караим.- sekiz,
башк.- hiqiz, татар.- siqiz,
орх.- енис.- sekiz, др.тюрк. М.Кашг. - sekiz,
туркм.- səkkiz, азерб.- səkkiz, тур.- sekiz, гаг.- sekiz;
18. девять:
чув.- tăxăr,
якут.- toğus,
хак.- toğıs, шор.- toğus, тоф.- dohos, тув.- tos, алт.- toqus,
кирг.- toğuz, каз.- toğız, каракалп.- toğız, ногай.- toqız,
уйг.- tokuz, узб.- tokkız,
кум.- toquz, балк.- toğız, крым.тат.- dokuz, караим.- dokuz,
башк.- tuqiz, татар.- tuqiz,
орх.- енис.- toquz, др.тюрк. М.Кашг. - toquz,
туркм.- dokuz, азерб.- dokkuz, тур.- dokuz, гаг.- dokuz;
19. десять:
чув.- vun,
якут.- uon,
хак.- on, шор.- on, тоф.- on, тув.- on, алт.- on,
кирг.- on, каз.- on, каракалп.- on, ногай.- on,
уйг.- on, узб.- on,
кум.- on, балк.- on, крым.тат.- on, караим.- on,
башк.- un, татар.- un,
орх.- енис.- on, др.тюрк. М.Кашг. - on,
туркм.- on, азерб.- on, тур.- on, гаг.- on;
20. тридцать:
чув.- vătăr,
якут. – otut,
хак. - otıs, шор. - ças, тоф. - üçen, тув.- ujen, алт. - odus,
кирг. - otuz, каз. - otız, каракалп. - otız, ногай. - otız,
уйг. - ottuz, узб. - ottiiz,
кум. – otuz, балк. – otuz, крым.тат. – otuz, караим. - yaş,
башк. - utıđ, татар. - utız,
орх.- енис. - otuz, др.тюрк. М.Кашг. - otuz,
туркм. - otuz, азерб. - otuz, тур. - otuz, гаг. - otuz;
21. сорок:
чув.- xĕrĕx,
якут. – törtuon,
хак. - xırıx, шор. - qırıq, тоф. - dörton, тув.- dörton, алт. - qırıq,
кирг. - qırq, каз. - qırıq, каракалп. - qırq, ногай. - qırq,
уйг. - qırq, узб. - qırq,
кум. – qırq, балк. – qırq, крым.тат. – qırq, караим. - qırq,
башк. - qırq, татар. - qırıq,
орх.- енис. - qırq, др.тюрк. М.Кашг. - qırq,
туркм. - qırq, азерб. - qırx, тур. - kırk, гаг. - qırq;
22. сто:
чув.- šĕr,
якут.- süüs,
хак.- çüs, шор.- çüs, тоф.- çüs, тув.- çüs, алт.- сüs,
кирг.- cüz, каз.- jüz, каракалп.- jüz, ногай.- yüz,
уйг.- yüz, узб.- yuz,
кум.- yüz, балк.- jüz, крым.тат.- yüz, караим.- yüz,
башк.- yöđ, татар.- yöz,
орх.- енис.- yüz, др.тюрк. М.Кашг. - yüz,
туркм.- yüüz, азерб.- yüz, тур.- yüz, гаг.- üz;
23. тысяча:
чув.- pin,
якут.- munq,
хак.- munq, шор.- munq, тоф.- tıısiççi, тув.- munq, алт.- munq,
кирг.- minq, каз.- minq, каракалп.- minq, ногай.- minq,
уйг.- minq, узб.- minq,
кум.- minq, балк.- minq, крым.тат.- bin, караим.- min,
башк.- menq, татар.- menq,
орх.- енис.- binq, др.тюрк. М.Кашг. - minq,
туркм.- münq, азерб.- min, тур.- bin, гаг.- bin;
24. волосы:
чув.- çüç,
якут.- as,
хак.- sas, шор.- şaş, тоф.- çeş, тув.- çaş, алт.- çaç,
кирг.- çaç, каз.- şaş, каракалп.- şaş, ногай.- şaş,
уйг.- çoç, узб.- soç,
кум.- çaç, балк.- çaç, крым.тат.- saç, караим.- saç,
башк.- səs, татар.- çeç,
орх.- енис.- saç, др.тюрк. М.Кашг. - saç,
туркм.- saç, азерб.- saç, тур.- saç, гаг.- saç;
25. рот:
чув.- šăvаr,
якут.- uos (губы),
хак.- aas, шор.- aas, тоф.- aas, тув.- aas, алт.- oos,
кирг.- ooz, каз.- auız, каракалп.- avız, ногай.- ağız,
уйг.- eğiz, узб.- oğiz,
кум.- avuz, балк.- avuđ, крым.тат.- ağız, караим.- avuz,
башк.- avıđ, татар.- avız,
орх.- енис.- ağız, др.тюрк. М.Кашг. - ağız,
туркм.- ağız, азерб.- ağız, тур.- ağız, гаг.- aas;
26. голова:
чув.- puš,
якут.- bas,
хак.- pas, шор.- paş, тоф.- baş, тув.- baş, алт.- baş,
кирг.- baş, каз.- bas, каракалп.- bas, ногай.- bas,
уйг.- baş, узб.- boş,
кум.- baş, балк.- baş, крым.тат.- baş, караим.- baş,
башк.- baş, татар.- baş,
орх.- енис.- baş, др.тюрк. М.Кашг. - baş,
туркм.- baş, азерб.- baş, тур.- baş, гаг.- baş;
27. спина:
чув.- šurăm,
якут.- аrğаа,
хак.- арğа, шор.- арğа, тоф.- oorha, тув.- -, алт.- arqa,
кирг.- arqa, каз.- arqa, каракалп.- arqa, ногай.- arqa,
уйг.- arqa, узб.- arqa,
кум.- arqa, балк.- arqa, крым.тат.- arqa, караим.- arqa,
башк.- arqa, татар.- arqa,
орх.- енис.- arqa, др.тюрк. М.Кашг.- arqa,
туркм.- arqa, азерб.- arxa, тур.- arka, гаг.- arqa;
28. колено:
чув.- čĕrkuši,
якут.- tühex,
хак.- tizek, шор.- tize, тоф.- diskek, тув.- diskek, алт.- tize,
кирг.- tize, каз.- tize, каракалп.- tize, ногай.- tiz,
уйг.- tiz, узб.- tiz,
кум.- tiz, балк.- tiz, крым.тат.- tiz, караим.- tiz,
башк.- teđ, татар.- tez,
орх.- енис.- tiz, др.тюрк. М.Кашг. - tiz,
туркм.- diiz, азерб.- diz, тур.- diz, гаг.- dis;
29. кровь:
чув.- yun
якут.- xaan,
хак.- xan, шор.- qan, тоф.- xan, тув.- xan, алт.- qan,
кирг.- qan, каз.- qan, каракалп.- qan, ногай.- qan,
уйг.- qan, узб.- qon,
кум.- qan, балк.- qan, крым.тат.- kan, караим.- kan,
башк.- qan, татар.- qan,
орх.- енис.- qan, др.тюрк. М.Кашг. - qan,
туркм.- qaan, азерб.- qan, тур.- kan, гаг.- qan;
30. желчь:
чув.- vat,
якут.- üös,
хак.- ööt, шор.- öt, тоф.- öt, тув.- öt, алт.- öt,
кирг.- öt, каз.- öt, каракалп.- öt, ногай.- öt,
кум.- öt, балк.- öt, крым.тат.- öt, караим.- öt,
уйг.- öt, узб.- ot, башк.- üt, татар.- üt,
орх.- енис.- öt, др.тюрк. М.Кашг. - öt,
туркм.- öt, азерб.- öd, тур.- öt, гаг.- yöt;
31. пазуха:
чув.- xĕv,
якут.- xooy,
хак.- xoyın, шор.- qoyın, тоф.- hoy, тув.- xoy, алт.- qoyın,
кирг.- qoyın, каз.- qoyın, каракалп.- qoyın, ногай.- qoyın,
уйг.- qoyın, узб.- qoyın,
кум.- qoyın, балк.- qoyın, крым.тат.- koyun, караим.- koyun,
башк.- quyın, татар.- quyın,
орх.- енис.- qoyın, др.тюрк. М.Кашг. - qoy,
туркм.- qoyun, азерб.- qoyun, тур.- koyın, гаг.- qoynu;
32. ухо:
чув.- xălxa,
якут.- kulgaak,
хак.- xulax, шор.- qulaq, тоф.- qulaq, тув.- qulaq, алт.- qulaq,
кирг.- qulaq, каз.- qulaq, каракалп.- qulaq, ногай.- qulaq,
уйг.- qulaq, узб.- quloq,
кум.- qulaq, балк.- qulaq, крым.тат.- kulak, караим.- kulak,
башк.- qolaq, татар.- qolaq,
орх.- енис.- qulqaq, др.тюрк. М.Кашг.- qulqaq,
туркм.- qulaq, азерб.- qulaq, тур.- kulak, гаг.- qulaq;
33. язык:
чув.- çĕlxe,
якут.- tıl,
хак.- til, шор.- til, тоф.- dıl, тув.- dıl, алт.- til,
кирг.- til, каз.- til, каракалп.- til, ногай.- til,
уйг.- til, узб.- til,
кум.- til, балк.- til, крым.тат.- til, караим.- til,
башк.- tel, татар.- tel,
орх.- енис.- tıl, др.тюрк. М.Кашг.- tıl,
туркм.- dil, азерб.- dil, тур.- dil, гаг.- dil;
34. сердце:
чув.- çĕre,
якут.- sürex,
хак.- çürek, шор.- çürek, тоф.- çürek, тув.- çurek, алт.- cürek,
кирг.- cürek, каз.- jürek, каракалп.- jürek, ногай.- yürek,
уйг.- yürək, узб.- yurak,
кум.- yürek, балк.- jürek, крым.тат.- yürek, караим.- yürek,
башк.- yorek, татар.- yörək,
орх.- енис.- yürek, др.тюрк. М.Кашг.- yürek,
туркм.- yürek, азерб.- ürək, тур.- yürek, гаг.- yürek;
35. гора:
чув.- tu,
якут.- tıa (тайга),
хак.- tağ, шор- tağ, тоф.- dağ, тув.- dağ, алт.- tuu,
кирг.- too, каз.- tau, каракалп.- tau, ногай.- tav,
уйг.- tağ, узб.- toğ,
кум.- tav, балк.- tau, крым.тат.-daq, караим.- tav,
башк.- tau, татар.- tau,
орх.- енис.- tağ, др.тюрк. М.Кашг.- tağ,
туркм.- daq, азерб.- dağ, тур.- dağ, гаг.- daa;
36. скала:
чув.- -,
якут.- taas xay,
хак.- xaya, шор- qaya, тоф.- haya, тув.- xaya, алт.- kaya,
кирг.- qaya, каз.- jartas, каракалп.- qıya, ногай.- qaya,
уйг.- qıya, узб.- qoya,
кум.- taş yar, балк.- qaya, крым.тат.- kaya, караим.- kaya,
башк.- qaya, татар.- kıya,
орх.- енис.- kaya, др.тюрк.М.Кашг.- kaya,
туркм.- qaya, азерб.- qaya, тур.- kaya, гаг.- qaya;
37. озеро:
чув.- külĕ,
якут.- küöl,
хак.- köl, шор.- köl, тоф.- höl, тув.- xöl, алт.- köl,
кирг.- köl, каз.- köl, каракалп.- köl, ногай.- köl,
уйг.- köl, узб.- kul,
кум.- köl, балк.- köl, крым.тат.- qöl, караим.- köl,
башк.- kül, татар.- kül,
орх.- енис.- köl, др.тюрк.М.Кашг.- köl,
туркм.- qöl, азерб.- qöl, тур.- qöl, гаг.- qöl;
38. вода:
чув.- šıv,
якут.- uu,
хак.- suğ, шор.- suğ, тоф.- suğ, тув.- suğ, алт.- suu,
кирг.- suu, каз.- su, каракалп.- suv, ногай.- suv,
уйг.- su, узб.- suv,
кум.- suv, балк.- suu, крым.тат.- suv, караим.- suv,
башк.- hıv, татар.- sıv,
орх.- енис.- sub, др.тюрк.М.Кашг.- suv,
туркм.- suv, азерб.- su, тур.- su, гаг.- su;
39. камень:
чув.- çul,
якут.- taas,
хак.- tas, шор.- taş, тоф.- daş, тув.- daş, алт.- taş,
кирг.- taş, каз.- tas, каракалп.- tas, ногай.- tas,
уйг.- taş, узб.- toş,
кум.- taş, балк.- taş, крым.тат.- taş, караим.- taş,
башк.- taş, татар.- taş,
орх.- енис.- taş, др.тюрк.М.Кашг.- taş,
туркм.- daaş, азерб.- daş, тур.- taş, гаг.- taş;
40. уголь:
чув.- kămrăk,
якут. – kömör,
хак. - kömər, шор. - köbür, тоф. - höö, тув.- xömür, алт. - kömür,
кирг. - kömür, каз. - kömir, каракалп. - kömir, ногай. - kömir,
уйг. - kömür, узб. - kümir,
кум. – kömür, балк. – kömür, крым.тат. – kömür, караим. - kömür,
башк. – kümer, татар. - kümer,
орх.- енис. - kömür, др.тюрк. М.Кашг.- kömür,
туркм. - kömür, азерб. - kömür, тур. - kömür, гаг. - kömür;
41. песок:
чув.- xăyăr,
якут.- kumax,
хак.- xum, шор.- taş, тоф.- hum, тув.- qum, алт.- qum,
кирг.- qum, каз.- qum, каракалп.- qum, ногай.- qum,
уйг.- qum, узб.- qum,
кум.- xum, балк.- qum, крым.тат.- kum, караим.- kum,
башк.- qom, татар.- qom,
орх.- енис.- qum, др.тюрк.М.Кашг.- qum,
туркм.- qum, азерб.- qum, тур.- kum, гаг.- qum;
42. пыль:
чув.- tusan,
якут.- küden,
хак. - tozın, шор. – tozın, тоф. - bulandı, тув. - doozun, алт. – toozın,
кирг.- toz, каз.- tozan, каракалп. - toz, ногай. – tozan,
уйг. - tozanq, узб. - tozon,
кум. - çanq, балк. - buku, крым.тат. - toz, караим. – toz,
башк. – tuzan, татар. – tuzan,
орх.- енис.- -, др.тюрк.М.Кашг. - toz,
туркм.- tooz, азерб.- toz, тур. - toz, гаг.- tooz;
43. пепел:
чув.- kĕl,
якут.- kül,
хак.- kül, шор.- kül, тоф.- xül, тув.- xül, алт.- kül,
кирг.- kül, каз.- kül, каракалп.- kül, ногай.- kül,
кум.- kül, балк.- kül, крым.тат.- kül, караим.- kül,
уйг.- kül, узб.- kul, башк.- köl, татар.- köl,
орх.- енис.- -, др. тюрк. М.Кашг. - kül,
туркм.-kül, азерб.- kül, тур.- kül, гаг.- kül;
44. земля:
чув.- šĕr,
якут.- sir,
хак.- çir, шор.- çer, тоф.- çer, тув.- çer, алт.- cer,
кирг.- cer, каз.- jer, каракалп.- jer, ногай.- yer,
уйг.- yər, узб.- yer,
кум.- yer, балк.- jer, крым.тат.- yer, караим.- yer,
башк.- çir, татар.- çir,
орх.- енис.- yer, др.тюрк.М.Кашг.- yer,
туркм.- yer, азерб.- yer, тур.- yer, гаг.- yer;
45. земля (почва):
чув.- tăpra,
якут.- buor,
хак.- tobrax, шор.- tobraq, тоф.- toprak, тув.- dovuraq, алт.- tobraq,
кирг.- topurak, каз.- topırak, каракалп.- topırak, ногай.- topırak,
уйг.- toprak, узб.- tuprok,
кум.- topraq, балк.- topraq, крым.тат.- toprak, караим.- toprak,
башк.- tupraq, татар.- tufraq,
орх.- енис.- topraq, др.тюрк.М.Кашг.- topraq,
туркм.- topraq, азерб.- torpaq, тур.- toprak, гаг.- topraq;
46. дорога:
чув.- šol,
якут.- suol,
хак.- çol, шор.- çol, тоф.- oruk, тув.- oruk, алт.- col,
кирг.- col, каз.- jol, каракалп.- jol, ногай.- yol,
уйг.- yol, узб.- yul,
кум.- yol, балк.- jol, крым.тат.- yol, караим.- yol,
башк.- yul, татар.- yul,
орх.- енис.- yol, др.тюрк.М.Кашг.- yol,
туркм.- yol, азерб.- yol, тур.- yol, гаг.- yol;
47. солнце:
чув.- xĕvel,
якут.- kün,
хак.- kün, шор.- kün, тоф.- hün, тув.- xün, алт.- kün,
кирг.- kün, каз.- kün, каракалп.- kün, ногай.- kün,
уйг.- kün, узб.- kun,
кум.- gün, балк.- kün, крым.тат.- kün, караим.- kün,
башк.- kön, татар.- kön,
орх.- енис.- kün, др.тюрк.М.Кашг.- kün,
туркм.- gün, азерб.- gün, тур.- gün, гаг.- gün;
48. луна:
чув.- uyăx,
якут.- ıy,
хак.- ay, шор.- ay, тоф.- ay, тув.- ay, алт.- ay,
кирг.- ay, каз.- ay, каракалп.- ay, ногай.- ay,
уйг.- ay, узб.-oy,
кум.- ay, балк.- ay, крым.тат.- ay, караим.- ay,
башк.- ay, татар.- ay,
орх.- енис.- ay, др.тюрк.М.Кашг.- ay,
туркм.- ay, азерб.- ay, тур.- ay, гаг.- ay;
49. звезда:
чув.- šăltăr,
якут.- sulus,
хак.- çıltıs, шор.- çıltıs, тоф.- sıldıs, тув.- sıldıs, алт.- cıltıs,
кирг.- cıltıs, каз.- juldız, каракалп.- juldız, ногай.- yuldız,
уйг.- yultuz, узб.- yulduz,
кум.- yulduz, балк.- julduz, крым.тат.- yıldız, караим.- yulduz,
башк.- yondod, татар.- yoldız,
орх.- енис.- yultuz, тюрк. М.Кашг.- yulduz,
туркм.- yıldız, азерб.- ulduz, тур.- yıldız, гаг.- yıldıs;
50. снег:
чув.- yur,
якут.- xaar,
хак.- xar, шор.- kar, тоф.- qar, тув.- xar, алт.- qar,
кирг.- qar, каз.- qar, каракалп.- qar, ногай.- qar,
уйг.- qar, узб.- qor,
кум.- qar, балк.- qar, крым.тат.- kar, караим.- kar,
башк.- qar, татар.- qar,
орх.- енис.- qar, др.тюрк.М.Кашг.- qar,
туркм.- qaar, азерб.- qar, тур.- kar, гаг.- qaar;
51. иней:
чув.- xărpăk (тонкий снег),
якут.- kırıa,
хак.- xıro, шор.- kıraa, тоф.- hıraa, тув.- -, алт.- kuru,
кирг.- qıroo, каз.- qırav, каракалп.- qırav, ногай.- -,
уйг.- qiro, узб.- qiroм,
кум.- qırav, балк.- qrau, крым.тат.- qırav, караим.- qırav,
башк.- qırav, татар.- qırav,
орх.- енис.--, др.тюрк. М.Кашг.- qırağu,
туркм.- -, азерб.- qırov, тур.- kırağu, гаг.- qraa;
52. мороз, ясное (о небе):
чув.- oyar,
якут.- ıraas,
хак.- ayas, шор.- ayas, тоф.- ayas, тув.- ayas, алт.- ayas,
кирг.- ayaz, каз.- ayaz, каракалп.- ayaz, ногай.- ayaz,
уйг.- ayaz, узб.- ayoz,
кум.- ayaz, балк.- ayaz, крым.тат.- ayaz, караим.- ayaz,
башк.- ayad, татар.- ayaz,
орх.- енис.- -, др.тюрк. М.Кашг.- ayas,
туркм.- qırav, азерб.- ayaz, тур.- ayaz, гаг.- ayaz;
53. туман:
чув.- tăman,
якут.- tuman,
хак.- tuban, шор.- tuban, тоф.- tuman,тув.- tuman, алт. - tuman,
кирг.- tuman, каз.- tuman, каракалп.- munar, ногай.- munar,
уйг.- tuman, узб.- tuman,
кум.- aç-, балк.- tuman, крым.тат.- duman, караим.- tuman,
башк.- toman, татар.- toman,
орх.- енис. - tuman, др.тюрк. М.Кашг.- tuman,
туркм.- duman, азерб.- duman, тур.- duman, гаг.- duman;
54. холм:
чув.- tu,
якут.- tomtor,
хак.- tönq, шор.- kırlanq, тоф.- dönq, тув.- tey, алт. – tönq,
кирг.- töbö, каз.- töbe, каракалп.- töbe, ногай.- tübe,
уйг.- töpə, узб.- tepa,
кум.- töbe, балк.- töbe, крым.тат.- töpe, караим.- tepe,
башк.- tübe, татар.- tübe,
орх.- енис. - -, др.тюрк. Ю.Б.- tepe,
туркм.- depe, азерб.- təpə, тур.- tepe, гаг.- tepe;
55. зима :
чув.- xĕl,
якут.- kıhın,
хак. - xıs, шор. – kışkı, тоф. - kış, тув. - qış, алт. - qış,
кирг. - kış, каз. - kış, каракалп. - kış, ногай. - kış,
уйг. - kış, узб.- kış,
кум. - kış, балк. - kış, крым.тат. - kış, караим.- kış,
башк. - kış, татар. - kış,
орх.- енис. – qış, др. тюрк. М.Кашг. - qış,
туркм.- qış, азерб.- qış, тур.- kış, гаг. kış;
56. лето:
чув.- šu,
якут.- sayın,
хак. - çay,, шор. – çay,, тоф. - çay, тув. - çay, алт. - jay,
кирг. - jay, каз. - jaz, каракалп. - jaz, ногай. - jaz,
уйг. - yaz, узб.- yoz,
кум. - yay, балк. - jay, крым.тат. - yaz, , караим.- yay,
башк. – yəy, татар. – jəy,
орх.- енис. - yay, др. тюрк. М.Кашг. - yay,
туркм.- tomus, азерб.- yay, тур.- yaz, гаг.- yaz;
57. огонь:
чув.- vut,
якут. – uot,
хак. - ot, шор. - ot, тоф. - ot, тув.- ot, алт. - ot,
кирг. - ot, каз. - ot, каракалп. - ot, ногай. - ot,
уйг. - ot, узб. - ut,
кум. – ot, балк. – ot, крым.тат. – ateş, караим. - ateş,
башк. – ut, татар. - ut,
орх.- енис. - ot, др.тюрк. М.Кашг. - ot,
туркм. - oot, азерб. - od, тур. - ateş, гаг. - ateş;
58. девушка:
чув.- xĕr,
якут. – kııs,
хак. - xıs, шор. - qıs, тоф. - qıs, тув.- qıs, алт. - qıs,
кирг. - qız, каз. - qız, каракалп. - qız, ногай. - qız,
уйг. - qız, узб. - qız,
кум. – qız, балк. – qız, крым.тат. – kız, караим. - kız,
башк. – qıđ, татар. - qız,
орх.- енис. - qız, др.тюрк. М.Кашг. - qız,
туркм. - qiız, азерб. - qız, тур. - kız, гаг. - qız;
59. сын:
чув.- ıvăl,
якут. – uol,
хак. - oğıl, шор. - oğlu, тоф. - ool, тув.- ool, алт. - uul,
кирг. - uul, каз. - ul, каракалп. - ul, ногай. - uvıl,
уйг. - oğul, узб. - oğil,
кум. – ulan, балк. – ulan, крым.тат. – oğul, караим. - oğul,
башк. – ul, татар. - ul,
орх.- енис. - oğul, др.тюрк.М.Кашг. - oğul,
туркм. - oğul, азерб. - oğul, тур. - oğul, гаг. - ool;
60. невеста:
чув.- kin,
якут. – kiyııt,
хак. - kilen, шор. - kelin, тоф. - kelin, тув.- kelin, алт. - kelin,
кирг. - kelin, каз. - kelin, каракалп. - kelin, ногай. - kelin,
уйг. - kelin, узб. - kelin,
кум. – gelin, балк. – kelin, крым.тат. – kelin, караим. - kelin,
башк. – kilen, татар. - kilen,
орх.- енис. - kelin, др.тюрк.М.Кашг. - kelin,
туркм. - gelin, азерб. - gelin, тур. - gelin, гаг. - gelin;
61. открывать:
чув.- uš-,
якут.- as-,
хак.- as-, шор.- aş-, тоф.- aş-, тув.- aş-, алт. - aç-,
кирг.- aç-, каз.- aş-, каракалп.- aş-, ногай.- aş-,
уйг.- aç-, узб.- oç-,
кум.- aç-, балк.- aç-, крым.тат.- aç-, караим.- aç-,
башк.- aç-, татар.- aç-,
орх.- енис. - aç-, др.тюрк. М.Кашг.- aç-,
туркм.- aç-, азерб.- aç-, тур.- aç-, гаг.- aç-;
62. отделять:
чув.- uyăr-,
якут.- atır-,
хак.- azır¬-, шор.- azır¬-, тоф.- adır-, тув. - adır-, алт. - ayrı-,
кирг.- ayır-, каз.- ayır-, каракалп.- ayır-, ногай.- ayır-,
уйг.- ayra-, узб.- ayır-,
кум.- ayır-, балк.- ayır-, крым.тат.- ayır-, караим.- ayır-,
башк.- ayır-, татар.- ayır-,
орх.- енис. - adır-, др.тюрк. М.Кашг.- adır-,
туркм.- ayır-, азерб.- ayır-, тур.- ayır-, гаг.- ayır-;
63. брать:
чув.- il-,
якут.- ıl-,
хак. - al-, шор. - al-, тоф. - al-, тув. - al-, алт. - al-,
кирг. - al-, каз. - al-, каракалп. - al-, ногай. - al-,
уйг. - al-, узб.- ol-,
кум. - al-, балк. - al-, крым.тат. - al-, караим. - al-,
башк. - al-, татар. - al-,
орх.- енис. - al-, др.тюрк. М.Кашг.- al-,
туркм. - al-, азерб. - al-, тур. - al-, гаг.- al -;
64. бросать:
чув.- ivăt -,
якут.- ıt -,
хак. - at-, шор. - at-, тув. - at-, тоф. - at-, алт. - at-,
кирг. - at-, каз. - at-, каракалп. - at-, ногай. - at-,
уйг. - at-, узб.- ot -,
кум. - at-, балк. - at-, крым.тат. - at-, караим.- at -,
башк. - at-, татар. - at-,
орх.- енис. - at-, др.тюрк. М.Кашг.- at-,
туркм.- at -, азерб.- at -, тур.- at -, гаг.- at -;
65. тонуть:
чув.- but -,
якут.- bat -,
хак. - pat-, шор. - pat-, тоф. - bat-, тув. - bat-, алт. - bat-,
кирг. - bat-, каз. - bat-, каракалп. - bat-, ногай. - bat-,
уйг. - pat-, узб.- bot -,
кум. - bat-, балк. - bat-, крым.тат. - bat-, караим.- bat -,
башк. - bat-, татар. - bat-,
орх.- енис. - bat-, др.тюрк. М.Кашг.- bat-,
туркм.- bat -, азерб.- bat -, тур.- bat -, гаг.- bat -;
66. давить:
чув.- pus -,
якут.- battaa -,
хак.- pas -, шор.- pas -, тоф.- bas-, тув.- bas-, алт. - bas -,
кирг.- bas -, каз.- bas -, каракалп.- bas -, ногай.- bas -,
уйг.- bas -, узб.- bos -,
кум.- bas -, балк.- bas -, крым.тат.- bas -, караим.- bas -,
башк.- bas -, татар.- bas -,
орх.- енис. - bas -, др.тюрк. М.Кашг.- bas -,
туркм.- bas -, азерб.- bas -, тур.- bas -, гаг.- bas -;
67. дать:
чув.- par-,
якут.- bier-,
хак.- pir -,шор.- per -, тоф. - ber -, тув. - ber -, алт. - ber -,
кирг.- ber -, каз.- ber -, каракалп.- ber -, ногай.- ber -,
уйг.- ber -, узб.- ber -,
кум.- ber -, балк.- ber -, крым.тат.- ber -, караим.- ber -,
башк.- bir -, татар.- bir -,
орх.- енис. - ber-, др.тюрк. М.Кашг.- ber-,
туркм.- ber -, азерб.- ver -, тур.- ver -, гаг.- ver -;
68. знать:
чув.- pĕl -,
якут.- bil -,
хак. - per -, шор. - per -, тоф. - bil -, тув. - bil -, алт. - bil -,
кирг. - bil -, каз. - bil -, каракалп. - bil -, ногай. - bil -,
уйг. - bil -, узб.- bil -,
кум. - bil -, балк. - bil -, крым.тат. - bil -, караим. - bil -,
башк. - bel -, татар. - bel -,
орх.- енис. - bil -, др.тюрк. М.Кашг.- bil -,
туркм. - bil -, азерб. - bil -, тур. - bil -, гаг.- bil -;
69. резать, косить:
чув.- păçkă (пила),
якут.- bıs-,
хак. - pıs -, шор. - pıç -, тоф. - bış-, тув. - bış-, алт. - bıç-,
кирг. - biç-, каз. – pış- (кроить), каракалп. - piş -, ногай. - -,
уйг. - piç-, узб. - biç-,
кум. - biç-, балк. - biç-, крым.тат. - biç-(кроить), караим. - biç-,
башк. – bıs-(кроить), татар. - pıçak (нож),
орх.- енис. - biç -, др.тюрк. - biç -,
туркм. - biç -, азерб. - biç -, тур.- biç -, гаг. - biç-;
70. разрушать:
чув.- păs -,
якут.- sot -,
хак. - pus-, шор. - pus-, тоф. - bus-, тув. - bus-, алт. - bus-,
кирг. - buz -, каз. - buz -, каракалп. - buz -, ногай. - buz -,
кум. - buz -, балк. - buz -, крым.тат. - buz -, караим. - buz -,
уйг. - buz -, узб. - buz -, башк. - bođ-, татар. - boz -,
орх.- енис. - buz-, др.тюрк. М.Кашг.- buz-,
туркм. - boz -, азерб. - poz -, тур. - boz -, гаг. - boz -,
71. помешивать:
чув.- pălxat -,
якут.- bulaa -,
хак. - pulğa -, шор.- pulğa -, тоф. - bulha -, тув. - bulğa -, алт. - bulğa -,
кирг. - bulğa -, каз. - bulğa -, каракалп. - bılğa -, ногай. - bulğa -,
уйг. - bulğu -, узб.- bula -,
кум. - bulğa -, балк. - bulğa -, крым.тат. - bula -, караим.- bulğa -,
башк. - bolğa -, татар. - bolğa -,
орх.- енис. - bulğa -, др.тюрк. М.Кашг.- bulğa -,
туркм.- at -, азерб.- bula -, тур.- bula -, гаг.- bula -;
72. бояться:
чув.- xăра-,
якут.- kuttan -,
хак.- xorıx -, шор.- korq -, тоф.- korh -, тув.- korq -, алт.- kork -,
кирг.- kork -, каз.- kork -, каракалп.- kork -, ногай.- kork -,
уйг.- qorq -, узб.- qorq -,
кум.- kork -, балк.- kork -, крым.тат.- kork -, караим.- qorq -,
башк.- kurk -, татар.- kurk -,
орх.- енис. - qorq-, др.тюрк. М.Кашг.- qorq-,
туркм.- gorq -, азерб.- qorx -, тур.- kork -, гаг.- kork -;
73. приходить:
чув.- kil -,
якут.- kel -,
хак.- kil ¬-, шор.- kel-, тоф.- kel-, тув. - kel-, алт. - kel-,
кирг.- kel-, каз.- kel-, каракалп.- kel-, ногай.- kel-,
уйг.- kəl-,узб.- kel-,
кум.- kel-, балк.- kel-, крым.тат.- kel-, караим.- kel-,
башк.- kil -,татар.- kil -,
орх.- енис. - kel -, др.тюрк. М.Кашг.- kel -,
туркм.- gel-, азерб.- ayır-, тур.- kel-, гаг.- gel -;
74. входить:
чув.- kĕr-,
якут.- kıır-,
хак. - kir -, шор. - kir -, тоф. - kir -, тув. - kir -, алт. - kir -,
кирг. - kir -, каз. - kir -, каракалп. - kir -, ногай. - kir -,
уйг. - kir -, узб.- kir -,
кум. - kir -, балк. - kir -, крым.тат. - kir -, караим. - kir -,
башк. - kir -, татар. - kir -,
орх.- енис. - kir -, др.тюрк. М.Кашг.- kir -,
туркм. - gıır -, азерб. - gir -, тур. - kir -, гаг.- gıır -;
75. видеть:
чув.- kur-,
якут.- kör -,
хак. - kör -, шор. - kör -, тоф. - kör-, тув. -kör-, алт. - kör-,
кирг. - kör-, каз. - kör-, каракалп. - kör-, ногай. - kör-,
уйг. - kör-, узб. - kur-,
кум. - kör-, балк. - kör-, крым.тат. - kör-, караим. - kör-,
башк. - kür-, татар. - kür-,
орх.- енис. - kör -, др.тюрк. М.Кашг.- kör -,
туркм.- gör-, азерб.- gör-, тур. - kör-, гаг.- gör-;
76. ходить:
чув.- šüre-
якут.- sırıt-,
хак. - çör-, шор. - çör -, тоф. - çoru-, тув. - çor-, алт. - cor-,
кирг. - cur-, каз. - jur-, каракалп. - jur-, ногай. - yür-,
кум. - yürü-, балк. - jürü-, крым.тат. - yürü-, караим. - yürü-,
уйг. - jur-, узб. - yur-, башк. - yörö-, татар. - yörü-,
орх.- енис. - yürı -, др.тюрк. М.Кашг.- yorı-,
туркм.- yör-, азерб.- yeri-, тур. - yürü-, гаг.- örü-;
77. сидеть:
чув.- lar-,
якут.- olor -,
хак. - odır-, шор. - odur -, тоф. - olır -, тув. - olur -, алт. - otur -,
кирг. - otur -, каз. - otır -, каракалп. - otır -, ногай. - otır -,
уйг. - oltur -, узб. - utir-,
кум. - otur-, балк. - oltur-, крым.тат. - otur-, караим. - otur-,
башк. - utır--, татар. - utır--,
орх.- енис. - olur -, др.тюрк. М.Кашг.- oltur-,
туркм.- otur-, азерб.- otur-, тур.- otur-, гаг.- otur-;
78. убивать:
чув.- lar-,
якут.- olor -,
хак. - odır-, шор. - odur -, тоф. - olır -, тув. - olur -, алт. - otur -,
кирг. - otur -, каз. - otır -, каракалп. - otır -, ногай. - otır -,
уйг. - oltur -, узб. - utir-,
кум. - otur-, балк. - oltur-, крым.тат. - otur-, караим. - otur-,
башк. - utır--, татар. - utır--,
орх.- енис. - olur -, др.тюрк. М.Кашг.- oltur-,
туркм.- otur-, азерб.- otur-, тур.- otur-, гаг.- otur-;
79. сказать:
чув.- te-,
якут.- die-,
хак. - ti-, шор. - te-, тоф. - de-, тув. - de-, алт. - de-,
кирг. - te-, каз. - de-, каракалп. - de-, ногай. - de-,
уйг. - də-, узб. - de-,
кум. - de-, балк. - de-, крым.тат. - de-, караим. - de-,
башк. - ti-, татар. - te -,
орх.- енис. - te-, др.тюрк. М.Кашг.- te-,
туркм.- dıı-, азерб. - de-, тур. - de-, гаг. - de-;
80. трогать:
чув.- tiv-,
якут.- tiiy-,
хак. - tee-, шор. - teq-, тоф. - deg -, тув. - deg -, алт. - tiy-,
кирг. - tiy-, каз. - tiy-, каракалп. - tiy-, ногай. - tiy-,
уйг. - təq-, узб. - deg -,
кум. - tiy-, балк. - tiy-, крым.тат. - tiy-, караим. - tiy-,
башк. - tey-, татар. - tiy-,
орх.- енис. - teg-, др.тюрк. М.Кашг. - teg-,
туркм.- deg-, азерб. - dəy-, тур. - dey-, гаг. - di-;
81. насытиться:
чув.- tăran-,
якут.- tot-,
хак. - tos-, шор. - tos-, тоф. - dot -, тув. - tot-, алт. - toy-,
кирг. - toy-, каз. - toy-, каракалп. - toy-, ногай. - toy-,
уйг. - toy-, узб. - toy-,
кум. - toy-, балк. - toy-, крым.тат. - toy-, караим. - toy-,
башк. - tuj-, татар. - tuy-,
орх.- енис. - tod-, др.тюрк. М.Кашг. - tođ-,
туркм.- doy -, азерб. - doy-, тур. - doy-, гаг. - doy -;
82. лить:
чув.- tăk-,
якут.- tox-,
хак. - tök-, шор. - tök-, тоф. - tök-, тув. - tök-, алт. - tök-,
кирг. - tök-, каз. - tök-, каракалп. - tök-, ногай. - tök-,
уйг. - tök-, узб. - tok-,
кум. - tök-, балк. - tök-, крым.тат. - tök-, караим. - tök-,
башк. - tük-,татар. - tük-,
орх.- енис. - tök-, др.тюрк. М.Кашг. - tök-,
туркм.- dök -, азерб.- tök -, тур.- dök -, гаг.- dök-;
83. стоять:
чув.- tăr-,
якут. - tur-,
хак. - tur-, шор. - tur-, тоф. - dur-, тув. - tur-, алт. - tur-,
кирг. - tur-, каз. - tur-, каракалп. - tur-, ногай. - tur-,
уйг. - tur-, узб. - tur-,
кум. - tur-, балк. - tur-, крым.тат. - tur-, караим. - tur-,
башк. - tor-, татар. - tor-,
орх.- енис. - tur-, др.тюрк. М.Кашг. - tur-,
туркм.- dur-, азерб.- dur-, тур.- dur-, гаг.- dur-;
84. держать:
чув.- tıt-,
якут. - tut-,
хак. - tut-, шор. - tut-, тоф. - tut-, тув. - tut-, алт. - tut-,
кирг. - tut-, каз. - tut-, каракалп. - tut-, ногай. - tut-,
уйг. - tut-, узб. - tut-,
кум. - tut-, балк. - tut-, крым.тат. - tut-, караим. - tut-,
башк. - tor-, татар. - tor-,
орх.- енис. - tut-, др.тюрк. М.Кашг. - tut-,
туркм. - tut-, азерб. - tut-, тур. - tut-, гаг.- tut -;
85. красный:
чув.- xĕrlĕ,
якут. – kıhıl,
хак. – xızıl, шор. – kızıl, тоф. – qızıl, тув. – qızıl, алт. – qızıl,
кирг. – qızıl, каз. – qızıl, каракалп. – qızıl, ногай. – qızıl,
уйг. – qızıl, узб. – qızıl,
кум. – qızıl, балк. – qızıl, крым.тат. – kızıl, караим. – kızıl,
башк. - qıđıl, татар. – qızıl,
орх.- енис. - qızıl, др.тюрк. М.Кашг. - qızıl,
туркм. – qızıl, азерб. – qızıl (золото), тур. – kızıl, гаг. – qızıl;
86. черный:
чув.- xura,
якут. – xara,
хак. – xara, шор. - qara, тоф. - qara, тув. - qara, алт. - qara,
кирг. - qara, каз. - qara, каракалп. - qara, ногай. - qara,
уйг. - qara, узб. - qora,
кум. - qara, балк. - qara, крым.тат. - kara, караим. - kara,
башк. - qara, татар. - qara,
орх.- енис. - qara, др.тюрк. М.Кашг. - qara,
туркм. - qara, азерб. - qara, тур. - kara, гаг. - qara;
87. синий:
чув.- kăvak,
якут. – küöx,
хак. - kök, шор. - kök, тоф. - kök, тув. - kök, алт. - kök,
кирг. - kök, каз. - kök, каракалп. - kök, ногай. - kök,
уйг. - kök, узб. - kok,
кум. - kök, балк. - kök, крым.тат. -mavi, караим.- kök,
башк. - kük, татар. - kük,
орх.- енис. - kök, др.тюрк. М.Кашг. - kök,
туркм. - gök, азерб. - göy, тур. - gök, гаг. - gök;
88. жёлтый:
чув.- sară,
якут. – arağas,
хак. - sarığ, шор. - sarıq, тоф. - sarığ, тув. - sarıq, алт. - sarı,
кирг. - sarı, каз. - sarı, каракалп. - sarı, ногай. - sarı,
уйг. - seriq, узб. - seriq,
кум. - sarı, балк. - sarı, крым.тат. - sarı, караим. - sarı,
башк. - sarı, татар. - sarı,
орх.- енис. - sarığ, др.тюрк. М.Кашг. - sarığ,
туркм. - sarı, азерб. - sarı, тур. - sarı, гаг. - sarı;
89. белый:
чув.- şură,
якут. –ürünq,
хак. - ах, шор. -aq, тоф. -aq, тув. -aq, алт. -aq,
кирг. -aq, каз. -aq, каракалп. –aq, ногай. –aq,
кум. –aq, балк. –aq, крым.тат. –aq, караим. -ак,
уйг. - aq, узб. - oq, башк. - aq, татар. - aq,
орх.- енис. - aq, др.тюрк. М.Кашг. -aq,
туркм. - aaq, азерб. - ağ, тур. - ak, гаг. - aq;
90. зеленый:
чув.- eşĕl,
якут. – küöx,
хак. - çazıl, шор. - çazıl, тоф. - kök, тув. - kök, алт. - сajıl,
кирг. - сajıl, каз. - jasıl, каракалп. – jasıl, ногай. – yaşıl,
уйг. - yeşil, узб. - yaşil,
кум. – yaşıl, балк. – jaşıl, крым.тат. – eşil, караим. - yeşil,
башк. - yaşel, татар. - yaşel,
орх.- енис. - yaşıl, др.тюрк. М.Кашг. - yaşıl,
туркм. - yaaşıl, азерб. - yaşıl, турк. - yeşil, гаг. - yeşil;
91. короткий:
чув.- kĕcke,
якут. – kıhay,
хак. - xısxa, шор. - kıska, тоф. - qısqa, тув. - qısqa, алт. - qısqa,
кирг. - qısqa, каз. - qısqa, каракалп. – qısqa, ногай. – qısqa,
уйг. - qisqa, узб. - qisqa,
кум. – qısqa, балк. – qısxa, крым.тат. – kıska, караим. - kıska,
башк. - qısqa, татар. - qısqa,
орх.- енис. - qısğa, др.тюрк. М.Кашг. - qısğa,
туркм. - qısqa, азерб. - qısa, тур. - kısa, гаг. - qısa;
92. маленький:
чув.- kĕšĕn,
якут. – kuççuguy,
хак. - kiçig, шор. - kiçiq, тоф. - biçe, тув. - biçe, алт. - kiçü,
кирг. - kiçü, каз. - kişi, каракалп. – kişi, ногай. – kişkey,
уйг. - kiçik, узб. - kiçik,
кум. – giççi, балк. – giççe, крым.тат. – kiçkene, караим. - kiçik,
башк. - kese, татар. - keçe,
орх.- енис. - qısğa, др.тюрк. М.Кашг. - qısğa,
туркм. - kiçi, азерб. - kiçik, тур. - küçük, гаг. - küçük;
93. тяжелый:
чув.- yıvăr,
якут. – ıar,
хак. - aar, шор. - aar, тоф. - aar, тув. - aar, алт. - uur,
кирг. - oor, каз. - avır, каракалп. - avır, ногай. - avır,
уйг. - eğir, узб. - oğir,
кум. – avur, балк. – avur, крым.тат. – ağır, караим. - avur,
башк. - avır, татар. - avır,
орх.- енис. - ağır, др.тюрк. М.Кашг. - ağır,
туркм. - ağır, азерб. - ağır, тур. - ağır, гаг. - ağır;
94. голодный:
чув.- vıçă,
якут. –aççık,
хак. - as, шор. - aş, тоф. - aş, тув. - aş, алт. - aç,
кирг. - aç, каз. - aş, каракалп. - aş, ногай. - aş,
уйг. - aç, узб. - oç,
кум. – aç, балк. – aç, крым.тат. – aç, караим. - aç,
башк. - as, татар. - aç,
орх.- енис. - aç, др.тюрк. М.Кашг. - aç,
туркм. - aaç, азерб. - ac, тур. - aç, гаг. - aaç;
95. живой:
чув.- çĕrĕ,
якут. – tıınnaax,
хак. - tiriq, шор. - tiriq, тоф. - dirig, тув.- dirig, алт. - tirü,
кирг. - tiri, каз. - tiri, каракалп. - tiri, ногай. - tiri,
кум. – tiri, балк. – tiri, крым.тат. – diri, караим. - tiri,
уйг. - tirik, узб. - tirik, башк. - tere, татар. - tere,
орх.- енис. - tirig, др.тюрк. М.Кашг. - tirig,
туркм. - diiri, азерб. - diri, тур. - diri, гаг. - diri;
96. необходимый:
чув.- kirlĕ,
якут. – kerex,
хак. - kirek, шор. - kerek, тоф. - herek, тув.- kerek, алт. - kerek,
кирг. - kerek, каз. - kerek, каракалп. - kerek, ногай. - kerek,
кум. – gerek, балк. – kerek, крым.тат. – gerek, караим. - kerek,
уйг. - kerək, узб. - kerak, башк. – kərək, татар. - kirək,
орх.- енис. - kergek, др.тюрк. М.Кашг. - kerək,
туркм. - gerek, азерб. - gərək, тур. - gerek, гаг. - gerek;
97. новый:
чув.- šĕnĕ,
якут. – sana,
хак. - naa, шор. - naa, тоф. - naa, тув.- çaa, алт. - canqı,
кирг. - canı, каз. - jana, каракалп. - janqa, ногай. - yanqı,
уйг. - yenqi, узб. - yanqü,
кум. – janqı, балк. – janqı, крым.тат. – janı, караим. - janqı,
башк. – yanqı, татар. - yanqa,
орх.- енис. - yanqı, др.тюрк. М.Кашг. - yanqı,
туркм. - yeni, азерб. -yeni, тур. - yeni, гаг. - yeni;
98. край, конец:
чув.- vĕś,
якут. – uhuk,
хак. - us, шор. - uç, тоф. -uş, тув.- uş, алт. - uç,
кирг. - uçu, каз. – uşı (кончик), каракалп. - uş, ногай. - uş,
уйг. - uç, узб. - uç,
кум. – uç, балк. – us, крым.тат. – uc, караим. - uc,
башк. – us, татар. - uç,
орх.- енис. - uç, др.тюрк. М.Кашг. - uç,
туркм. - uuç, азерб. - uc, тур. - uç, гаг. uç;
99. сторона:
чув.- šum,
якут.– dayınq,
хак.- çan, шор.- çan, тоф.- çan, тув.- çan, алт.- can
кирг. - jak, каз. - jak, каракалп. - jak, ногай. - yan,
уйг. - yan, узб. - -,
кум. – jan, балк. – jan, крым.тат. – jan, караим. - jan,
башк. – yak, татар. - yak,
орх.- енис. - yan, др.тюрк. М.Кашг. - yan,
туркм. - yaan, азерб. - yan, тур. - yan, гаг.- yan;
100. возраст:
чув.- šol,
якут. – saas,
хак. - ças, шор. - ças, тоф. - nasın, тув. - nazı, алт. - caş,
кирг. - caş, каз. - jas, каракалп. - jas, ногай. - yas,
уйг. - yaş, узб. - yoş,
кум. – yaş, балк. –zaman, крым.тат. – yaş, караим. - yaş,
башк. – yəş, татар. - yaş,
орх.- енис. - yaş, др.тюрк. М.Кашг. - yaş,
туркм. - yaş, азерб. - yaş, тур. - yaş, гаг. - yaş;